Сёння свет вельмі адкрыты, і ўжо нікога не здзівіш паездкай у далёкую замежную краіну. Калі маеш дастаткова сродкаў, то зможаш зазірнуць практычна ў любы вугалок зямнога шара.
А вось гадоў сорак назад, у часы Савецкага Саюза, выехаць за мяжу было зусім няпроста. І тым не менш, нават тады некаторым удавалася пабываць не толькі ў блізкім, але і далёкім замежжы.
Сямейны альбом Івана і Галіны Талаёў з Вялікай Бераставіцы захоўвае здымкі, зробленыя ў Алжыры – у гэтай афрыканскай краіне маладой сям’і давялося пражыць тры гады.
— У пачатку 70-х гадоў многія спецыялісты з
Савецкага Саюза выязджалі за мяжу, каб дапамагчы краінам, якія станавіліся на шлях сацыялістычнага развіцця, — успамінае Іван Аляксандравіч, — з нашага Бераставіцкага вучылішча, дзе і я працаваў, таксама накіроўваліся за мяжу выкладчыкі. Першым паехаў Анатолій Міхайлавіч Скавыш, ён быў у Манголіі, потым — Уладзімір Вікенцьевіч Семянюк, былы дырэктар нашага вучылішча, яго ўжо адправілі ў Афрыку. Менавіта ён прапанаваў і маю кандыдатуру для замежнай камандзіроўкі. Мяне чакала вельмі сур’ёзная праверка, запатрабавалі характарыстыку не толькі з вучылішча, але і з райкама партыі, хоць я і не быў камуністам, сваякоў правяралі да трэцяга калена. Семянюк паехаў у жніўні, а мне трэба было 26 кастрычніка 1976 года з’явіцца ў Маскву, у Дзяржкамітэт па прафадукацыі. Са мной падпісалі кантракт на два гады і адправілі ў камандзіроўку ў Алжырскую народна-дэмакратычную рэспубліку, а жонка з чатырохгадовай дачкой Таццянай ехалі як члены сям’і спецыяліста. Потым кантракт я яшчэ працягнуў на адзін год.
І калі ў Івана Аляксандравіча на час замежнай камандзіроўкі захоўвалася месца працы і нават 50 працэнтаў заробку, то Галіне Анастасьеўне давялося звольніцца з працы, каб паехаць разам з мужам.
27 кастрычніка 1976 года сям’я Талаёў вылецела з Масквы ў Алжыр. Ехалі, не ведаючы ніводнага слова ні па-французску, ні па-арабску.
— Вось тут і пачалося самае цікавае, — працягвае размову Галіна Анастасьеўна. – У сталіцы, горадзе Алжыры, нас сустрэлі прадстаўнікі пасольства, адвезлі на вакзал. Далей нам трэба было ехаць у горад Батна, гэта 600 кіламетраў ад сталіцы. Разам з намі
прыехала яшчэ сям’я з Гомеля, таксама з маленькай дачкой. Нас пасадзілі ў цягнік, сказалі закрыцца ў купэ і нікому не адчыняць дзверы. Ноччу мы прыехалі ў горад Канстанцін, там нам трэба было зрабіць перасадку. Выйшлі мы на вакзале, сам будынак вакзала закрыты, толькі нейкі дзед-араб сядзіць побач. А ноччу холадна, дзеці малыя, араб пашкадаваў нас і ўпусціў унутр будынка. Ён нам нешта гаварыў, пытаў, але мы не разумелі нічога і толькі паўтаралі адно толькі слова “Батна”. На вакзале мы сагрэліся і пазасыналі, бо з-за пералётаў ужо другія суткі не спалі. Дык араб пабудзіў нас, кажа: “Батна” і правёў да цягніка, на які нам трэба было сесці, каб даехаць да месца прызначэння. Дзякуючы яму мы і дабраліся да Батны.
У той час у Алжыры было больш за 20 прафесійных цэнтраў, дзе працавалі савецкія спецыялісты, прыпомніў Іван Аляксандравіч. У самым горадзе Батна быў не толькі прафесійна-тэхнічны цэнтр, але і шпіталь, дзе працавалі рускія ўрачы, два ваенных вучылішчы, пачатковая чатырохгадовая руская школа для дзяцей спецыялістаў, быў рускі клуб для ваеннаслужачых, з цягам часу там пабудавалі шклозавод, металургічны камбінат. У горадзе размяшчаліся і каля 70 гідрагеолагаў, якія
шукалі ваду ў Сахары. А ўсяго ў Алжыры ў тыя гады працавала каля 10 тысяч савецкіх спецыялістаў.
— Гэта было цудоўнае месца, горад ляжаў між гор у горнай даліне, — расказвае Іван Аляксандравіч, — насельніцтва ў Батне было каля 15 тысяч чалавек. Наш прафцэнтр размяшчаўся ў самым цэнтры горада, туды былі завезены нашы трактары, аўтамабілі, аўтобус. Мы рыхтавалі дзве групы трактарыстаў па 25 чалавек, працавалі ўтраіх – два выкладчыкі і майстар, ну і яшчэ два перакладчыкі. Тэрмін навучання быў паўтары гады. А наогул у нашым цэнтры было 13 груп – тут вучылі будаўнікоў, слесараў, токараў, зваршчыкаў, кавалёў, сакратар-машыністаў і іншых. Прычым, навучанне было раздзельнае: асобна вучыліся хлопцы, і асобна дзяўчаты. Прафцэнтр размяшчаўся за высокай агароджай. Раніцай гучала сірэна, вароты адчыняліся, а праз некаторы час яны зачыняліся і без дазволу дырэктара трапіць на тэрыторыю цэнтра ўжо ніхто не мог – ні выкладчык, ні навучэнец. Працавалі з 7 раніцы да 15 гадзін. На абед таксама гучалі сірэна, і 
тады можна было выйсці. Я выкладаў на рускай мове, а перакладчык перакладаў навучэнцам. Калі мы толькі прыехалі, перакладчык рускімі літарамі напісаў дзесьці дзвесце найбольш неабходных слоў для штодзённага абыходу, а праз тыдзень-другі мы ўжо і самі ведалі многа арабскіх і французскіх слоў. А на трэцім годзе я ўжо нават і добра валодаў французскай мовай.
— Нават у сне на французскай мове лекцыі чытаў, — жартуе Галіна Анастасьеўна. – Прыйдзе з работы, ляжа адпачыць, засне, і чую, як на французскай мове ўстройства рухавіка тлумачыць.
Пасялілі маладую сям’ю недалёка ад прафцэнтра: побач быў двухпавярховы дом, дзе жылі спецыялісты-арабы, што працавалі ў гэтым цэнтры, тут жа былі выдзелены дзве кватэры для савецкіх спецыялістаў. Талаёў разам з сям’ёй з Гомеля пасялілі ў адну трохпакаёвую кватэру, кожная сям’я атрымала свой пакой, а ў трэці пасялілі перакладчыка. Пакоі былі абсталяваны поўнасцю мэбляй, бытавой тэхнікай, выдалі нават посуд і бялізну. У доме былі электрычнасць, газ, на ўмовы скардзіцца не было чаго, адзначылі мае субяседнікі.
— Калі мы прыехалі, — працягвае Іван Аляксандравіч, — перакладчык завёў нас у горад, паказаў, дзе што можна купляць. У некаторых магазінах прадаўцы нават трохі гаварылі па-руску, асабліва там, дзе было многа нашых ваенных. Адразу была праблема, што ў магазінах без пустой бутэлькі нельга было купіць ніякага напою, толькі на замену. Добра што перакладчык дамовіўся, каб нам без бутэлькі ваду прадалі.
У асноўным, арабы адносіліся да савецкіх спецыялістаў з павагай, праўда, былі і такія, якія нас не любілі. У гэтым выпадку нас папярэджвалі: у тую вось лаўку не заходзьце, рускіх там не любяць.
У пятніцу мужчыны звычайна ішлі на базар, закуплялі прадукты на тыдзень. А жанчынам не рэкамендавалі адным выходзіць у горад.
— А чым Вы займаліся ўвесь час дома? – пытаюся ў Галіны Анастасьеўны.
— Калі мы прыехалі туды, якраз была мода на махер, — усміхаецца Галіна Анастасьеўна, — у нас яго было не купіць, а там яго было навалам і каштаваў ён капейкі. Вось мы, жанчыны, і вязалі цэлымі днямі: сабе, дзецям, усім родным. У нас нават быў перакладчык Сяргей, дык мы і яго навучылі вязаць.
Да таго ж, я паехала ў Алжыр у камсамольскім узросце, дык прыходзілася хадзіць на камсамольскія сходы, нам давалі камсамольскія даручэнні, у прыватнасці, я праводзіла мерапрыемствы з дзецьмі ў рускай школе.
Апраналіся нашы жанчыны па еўрапейскаму стылю, ніхто не прымушаў хаваць твар. А вось арабскія жанчыны хадзілі з закрытымі тварамі, у паранджы, толькі адны вочы відаць. Замужнія жанчыны насілі на нагах бранзалеты. Там муж заўсёды ідзе спераду, а жанчына павінна ісці на некалькі крокаў ззаду, ды вось гэтыя кольцы звіняць пры хадзьбе, і муж чуе, што жонка ідзе за ім.
Нас папярэдзілі, каб мы на віду ў іх усіх іх традыцый і звычаяў стараліся прытрымлівацца, асабліва ў рамадан — месяц посту, прасілі нават, каб нашы дзеці на віду ў іх нічога не елі.
Дарэчы, нашы дзеці добра сябравалі з арабскімі, гулялі разам у двары. І Таня наша з імі многа часу праводзіла. Толькі што дамоў мы іх не запрашалі і сваім дзецям не дазвалялі да іх хадзіць.
Цікаўлюся ў маіх субяседнікаў, як яны прывыклі да афрыканскага надвор’я?
— Летам тэмпература даходзіла нават да плюс 40 градусаў, — гаворыць Іван Аляксандравіч, — а зімой звычайна трымалася 15-18 градусаў, хоць некалькі разоў здаралася, што і снег выпадаў, і тэмпература апускалася нават да мінус аднаго. Смешна было назіраць, як арабы ў шлёпанцах на босыя ногі хадзілі па снезе і казалі: “Сібір! Сібір!”
А вось каб гарачыні самай пазбегнуць, там абедзенны перапынак давалі на тры гадзіны, каб людзі маглі пабыць дома. На дзень на вокнах зачынялі жалюзі, каб сонца не пякло. У нас тут яшчэ ніхто не ведаў пра жалюзі ў той час, а там яны былі ўжо.
Наш горад размяшчаўся ў міжгорнай даліне, гэта месца называлі яшчэ “вароты Сахары”. І калі дуў вецер з боку пустыні, то ўзнікалі пясчаныя буры. І не дай Бог было апынуцца ў гэты час на вуліцы. Пясок, як іголкамі, калоў твар, рукі, забіваліся і вочы, і вушы, і рот, немагчыма было ні дыхаць, ні глядзець. Мы закрывалі вокны і жалюзі, але ўсё роўна на падаконніках быў вялікі слой пяску і ўся падлога ім пакрыта, ледзь потым маглі адмыць кватэру.
— А яшчэ мы шмат чаго пабачылі за гэты час, пакуль былі ў Афрыцы, — дапаўняе Галіна Анастасьеўна. – Дырэктар прафцэнтра выдзяляў спецыяльны транспарт, каб мы маглі пабываць у розных цікавых мясцінах. Вазілі нас у пустыню Сахару, у аазісы, на гарачыя крыніцы ў горы. У 30-і кіламетрах ад нас быў Чымгад, старажытнарымскі горад. Там захаваўся амфітэатр, і летам праводзіліся міжнародныя музычныя фестывалі, прыязджалі артысты з розных краін і выступалі нават без мікрафона, там такая цудоўная акустыка! Сядзеш на самы верхні ярус, а ўнізе выступаюць артысты і ўсё вельмі добра чуваць.
Музей там захаваўся з вельмі цікавай мазаікай, базарная плошча, лазні-тэрмы, трыумфальная арка, вельмі захапляючыя ўражанні мы там атрымалі. І на Міжземнае мора вазілі нас адпачываць. У Батне мы нават бачылі, як цвіце агава, што бывае вельмі рэдка.
Нацыянальная страва ў Алжыры “кус-кус” – каша з пшаніцы пад спецыяльным соусам з мясам, прыгатаваная на пару. А яшчэ там вельмі распаўсюджана кава. У Батне нават быў спецыяльны завулак, дзе малолі каву, там такі водар стаяў! Прычым, каву п’юць там бесперапынна, ідзеш па вуліцы, арабы сядзяць прама на тратуары з маленькімі кубачкамі і цэлы дзень п’юць каву.
У асноўным, арабы займаліся гандлем. Там што ні вуліца, дык адны магазіны: з адных дзвярэй выходзіш — і ў другія, майстэрні прыватныя, кавярні, булачныя і шмат чаго іншага. А яшчэ была вуліца, якую мы назвалі “залатая”, там прадавалі золата ручной работы. Там такія прыгожыя і непаўторныя рэчы сустракаліся!
А вось чаго не было там, дык гэта сала, бо свініны яны наогул не ядуць.
Мама аднойчы вырашыла нам зрабіць падарунак і адправіла пасылкай сала, хатнюю кілбасу, паляндвіцу. Ды толькі адправіла пасылку яна не авіяпочтай, а звычайнай. Гэта пасылка ішла да нас 6 месяцаў, калі мы яе атрымалі, то якіх толькі краін штампаў там не было, нават Конга і Аўстраліі. Сала, вядома, усё зжоўкла за гэты час, але мы яго абрэзалі і елі, бо так хацелася! Ну і гарэлкі таксама там не было. Бо алкаголь моцны яны зусім не п’юць. А нашым мужчынам часамі хацелася пасядзець і выпіць па чарачцы, таму як хто ехаў, то прывозілі з сабой некалькі бутэлек.
Вядома, сумавалі па доме, пісьмы ішлі вельмі доўга, туды і назад пісьмо ішло два месяцы. Адзін раз толькі за тры гады прыязджалі ў водпуск.
Я пацікавілася ў Івана Аляксандравіча і Галіны Анастасьеўны, ці хацелі б яны яшчэ раз пабываць у тых месцах?
— Вядома, было б цікава глянуць, што і як цяпер там, — згадзіліся абое. – Але каб так паехаць цяпер на тры гады, то ўжо, напэўна, не рызыкнулі б. Тады маладыя былі, смялейшыя, і грошай хацелася зарабіць больш. А цяпер ужо падумалі б некалькі разоў. Але што было, тое было, не шкадуем, тым больш, што ўражанняў засталося на ўсё жыццё.
Ірына МІКЛАШ, фота аўтара і з архіва сям’і Талай
