“Літаратурная спадчына Бераставіччыны ўяўляе цікавасць”

500-гадовы юбілей беларускага кнігадрукавання – гэта не толькі гісторыя айчыннай выдавецкай дзейнасці, але і гісторыя славянскай кніжнай культуры ўвогуле, а яшчэ выдатная нагода ў сродках масавай інфармацыі акрэсліць ролю і значэнне нашай краіны ў стварэнні і прымнажэнні сусветнай культурнай спадчыны. Сённяшні наш суразмоўца – галоўны захавальнік фондаў Музея Вавёркі ў Вялікай Бераставіцы Яўген Волкаў. А гутарка пойдзе аб тых узорах літаратурнай спадчыны Бераставіччыны, якія прадстаўлены ў экспазіцыі музея ці захоўваюцца ў музейнай навуковай бібліятэцы.

– Якой самай даўняй кнігай валодае музей?
– Непасрэдна ў дачыненні да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання, ці, дакладней, калі казаць пра ўплыў нашых суайчыннікаў на развіццё кнігадрукавання, трэба адзначыць, што ў музейнай экспазіцыі знаходзіцца асобнік заблудаўскага Евангелля – першага на Беларусі друкаванага Евангелля. Праўда, гэта толькі копія. Аднак для нас выданне “Евангелле вучыцельнае”, надрукаванае ў 1569 годзе ўсходнеславянскімі першадрукарамі Іванам Фёдаравым і Пятром Мсціслацам, уяўляе цікавасць найперш тым, што выдадзена яно за грошы гетмана Вялікага Княства Літоўскага Рыгора Хадкевіча ў яго маёнтку Заблудава (каля Беластока). Рыгор Хадкевіч з’яўляецца заснавальнікам старэйшай (бераставіцкай) галіны роду Хадкевічаў. Заблудаўскае Евангелле – гэта зборнік гутарак і павучанняў з тлумачэннем евангельскіх тэкстаў. Адметна, што тут змешчаны першы друкаваны твор старажытнай усходнеславянскай літаратуры — «Слова на Ушэсце» Кірылы Тураўскага. А на адвароце тытульнага ліста кнігі змешчаны герб Хадкевічаў і прадмова Рыгора Хадкевіча на старажытнабеларускай мове.
– А ці засталося што-небудзь з бібліятэчнай спадчыны ўладальнікаў Вялікай Бераставіцы Касакоўскіх?
– Уласная бібліятэка Касакоўскіх налічвала каля 3000 тамоў кніг на лацінскай, польскай, французскай, рускай, нямецкай мовах пераважна па гісторыі, праву, геральдыцы, філасофіі. У спецыяльным памяшканні размяшчаўся даволі багаты сямейны архіў. Ён складаўся з дакументаў, якія краналі яшчэ часы гетмана Хадкевіча. Бібліятэка перажыла першую сусветную вайну і ў міжваенны час таксама папаўнялася. Некаторыя дакументы з архіву былі перададзены Гродзенскаму музею. Але большая частка кніг, архіўных збораў і калекцый мастацкіх твораў былі разрабаваны і спалены разам з палацам на пачатку другой сусветнай вайны. Тым не менш, з той часткі кніг, што захавалася, сям’я Касакоўскіх перадала нам некалькі выданняў з даравальным подпісам. Кнігі гэтыя прадстаўлены на экспазіцыі. А яшчэ экспазіцыя ўтрымлівае копію дзённіка дачкі Юзафа Станіслава Касакоўскага Ганны, які дзяўчына вяла ў 1941 годзе падчас высылкі сям’і ў Казахстан. Дзённік ілюстраваны аўтарскімі малюнкамі і, што цікава, утрымлівае польска-казахскі слоўнік, састаўлены самой Ганнай. Гэты помнік мемуарнай літаратуры нам таксама перадалі нашчадкі Касакоўскіх.
– Хто з нашых землякоў ахвяраваў музею найбольш друкаваных рарытэтаў?
– Безумоўна, гэта жыхар вёскі Падбагонікі Леанід Раманавіч Салавей, чалавек вельмі цікавы, які працаваў настаўнікам, вельмі любіў свой родны край і ў свой час цесна супрацоўнічаў з музейнымі супрацоўнікамі. Ён перадаў шмат каштоўных экспанатаў. Сярод старадрукаў трэба адзначыць 4-е выданне “Смыка беларускага” Францішка Багушэвіча (20-я гады 19 ст.), грамадска-літаратурны штотыднёвік “Беларускі лета­піс”, шэраг іншых часопісаў і газет, календароў, вучэбных дапаможнікаў, малітоўнікаў, выдадзеных у першай палове ХХ стагоддзя.
Наш зямляк, краязнаўца Сяргей Лушчык перадаў у музейную навуковую бібліятэку дастаткова рэдкую кнігу – “Альбом фатаграфій графа Касакоўскага”. А ўраджэнец аграгарадка Алекшыцы Аляксандр Аўдзіевіч, які жыве ў Гродне, падараваў музею каля двух дзясяткаў кніг гістарычнай накіраванасці з уласнай бібліятэкі.
– Ведаю, што музей збірае не толькі краязнаўчыя экспанаты, але і розныя рэчы, звязаныя з сімвалам нашага пасёлка Вавёркай.
– Так. І сярод іх – літаратурныя творы, дзе ёсць упамінанне пра вавёрку. Такія кнігі, нават з аўтографамі іх аўтараў, знаходзяцца ў экспазіцыі. Гэта, напрыклад, верш Уладзіміра Ліпскага “Вавёрчыны зубкі”, верш Міколы Чарняўскага “Вінаватыя…зубкі”. Вавёрцы прысвечаны вершаваны аўтограф “Грыбы” паэта і перакладчыка Андрэя Хадановіча, падпісаны аўтарам для нашага музея падчас прэзентацыі яго зборніка вершаў у Гродне. Ёсць у нас і цікавы верш-аўтограф вядомага гісторыка, паэта і пісьменніка Уладзіміра Арлова. Дарэчы, у нашай бібліятэцы захоўваецца і нямала іншых кніг з аўтарскімі подпісамі, напрыклад, зборнікі вершаў “Лісткі календара” Максіма Танка, “Вузялок Святагора” Вольгі Іпатавай, кніга Уладзіміра Ліпскага “Вясёлка над Нёманам”, гістарычны нарыс Сяргея Габрусевіча і Святланы Марозавай “Прафесар Ігнат Анацэвіч. Жыццё. Спадчына”, твор Іраіды Царук “Крутые дороги”, прысвечаны Сяргею Прытыцкаму, шэраг кніг беларускага гісторыка і краязныўцы Валерыя Чарапіцы і г.д. Як вядома, кнігі, падпісаныя ўласнаручна аўтарамі, ужо набываюць пэўную музейную каштоўнасць.
– Які ж старадрук з музейнай бібліятэкі, на Вашу думку, найбольш цікавы і каштоўны?
– Кожная кніга па-свойму цікавая і адметная. Найбольш багата ілюстраваная графічнымі малюнкамі, карысная сваімі гістарычнымі фактамі кніга 1901 года выдання “Dzieje Polski. Toм.IV” (на здымку), напісаная прафесарам Аўгустам Сакалоўскім. Твор распавядае пра гістарычнае жыццё і побыт Рэчы Паспалітай і Вялікага княстава Літоўскага. У ім, дарэчы, утрымліваюцца партрэты Хадкевічаў, малюнкі храмаў Гродзеншчыны і іншыя цікавыя факты, якія датычацца Прынёманскага краю.
– Дзякуй, Яўген Аляксандравіч, за размову. Мяркую, што літаратурныя знаходкі, якімі валодае музей Вавёркі будуць карысныя ўсім, каго вабіць вывучэнне гісторыі роднага краю.

Святлана Ганчарова, фота аўтара