Большасці жыхароў Вялікай Бераставіцы амаль штодня даводзіцца мінаць возера, якое ляжыць амаль у цэнтры пасёлка, пераходзячы па мосце рэчку, альбо проста шпацыраваць у вольны час уздоўж берагоў вадаёма. На самой справе возера – гэта частка рэчкі, якая цячэ праз пасёлак, падзяляючы яго на дзве часткі. Некалі нашыя продкі штучна пашырылі ў гэтым месцы яе рэчышча, стварыўшы такім чынам адмысловы вадаём з дамбай. Былыя ўладальнікі мястэчка гадавалі там рыбу, а побач з вадаёмам круцілі свае колы вадзяны і паравы млыны.
Бераставічанка – такую назву носіць сёння рэчка. Прынята лічыць, што гэта назва напрамую звязана з назвай мястэчка, якая, у сваю чаргу, паходзіць ад слова “бераст” (польск. brzost) – віда дрэва, часта сустракаемага ў нашай мясцовасці.
Вось тут і ўзнікае пытанне. А справа ў наступным. Падчас працы ў архівах я часта сустракаў дакументы 19 ст., дзе чорным па беламу напісана, што мястэчка ляжыць на рацэ Вішнеўцы, а не Бераставічанцы. Вёскі Старынцы, Леснявічы, Шаляпкі і Плюскалаўцы, згодна з архіўнымі дакументамі, таксама ляжаць пры Вішнеўцы. У той жа час фальваркі Паляжыно, Людвінова і вёска Эймінаўцы – каля ручая Кулікоўка, а вёска Бераставічаны разам з аднайменным графскім фальваркам, як сведчаць архівы, знаходзіцца на рацэ Бераставічанцы.
Адкуль жа ўзялася назва ”Вішнеўка”? Кропкі над літарай ”i” дапаможа паставіць звычайны тапаграфічны план. Безумоўна, лепш за ўсё падыходзяць для гэтага выданні з даваенных часоў, таму, як многія ручаі, асобныя пабудовы і іншыя тапаграфічныя арыенціры з цягам часу бясследна зніклі з мясцовасці. Аднак пры неабходнасці можна скарыстацца і сучаснай геаграфічнай картай. Разгледзеўшы яе, можна заўважыць, што рэчка, якая працякае ў выніку праз Вялікую Бераставіцу, бярэ свой пачатак ва ўрочышчы бліз вёскі Старынцы. Далей яна працякае ўздоўж лесу, у бок Белага Дворка і Бераставіцы. Некалі мясцовыя жыхары называлі гэты лес Вішневам. Так ён пазначаны і на даваенных планах. Менавіта ад гэтага ляснога масіву рэчка атрымала сваю назву. Гэты маляўнічы куток бераставіцкай зямлі ляжыць паміж вёскамі Старынцы, Леснявічы і Белы Дворак. Некалі лес быў уласнасцю графаў Касакоўскіх, якія выстаўлялі тут сваю варту. Магчыма, яго назва звязана з вішнямі, якія маглі расці на ўскрайку лесу.
Яшчэ ў 70-80-я гг. мінулага стагоддзя рака Вішнеўка была больш паўнаводнай і непараўнальна шырэйшай, а сёння хутчэй нагадвае ручай, які ў некаторых месцах можна нават пераступіць. Перад пасёлкам да ракі далучаецца некалькі дробных рачулак (ручаёў), у тым ліку і Бераставічанка. Месца, дзе яны збягаюцца ў адно рэчышча, жыхары пасёлка празвалі “Цёплым ключом”. Некалі вада тут была крысталічна чыстай і вабіла мясцовую дзетвару і рыбакоў.
За Бераставіцай рака з прыгожай назвай Вішнеўка (Бераставічанка) набірае моцы. Далейшы яе маршрут ляжыць праз Шаляпкі, Плюскалаўцы, Ёдзічы і Паплаўцы. На поўначы ад Галынкі яна ўпадае ў Свіслач.
Сяргей Лушчык,
г. Гродна
Фота Сяргея Хілюты
Бясспрэчна, рэчка, што цячэ праз Вялікую Бераставіцу, была, ёсць і будзе Бераставічанкай, як яе называлі і называюць цяпер. Прыгожая і мілагучная назва. Зусім не было намеру рабіць нейкае ”рэвалюцыйнае” адкрыццё ў мясцовай геаграфіі.
Аднак словы з песні не выкінеш. Спачатку трэба разабрацца, якая рэчка бярэ свой пачатак у вёсцы Бераставічаны, а якая – у лясным масіве Вішнева каля Старынцоў. Безумоўна, у Бераставічанах – Бераставічанка, а ў Старынцах – Вішнеўка. Калі дакладна разгледзець старую карту (расійскую альбо польскую), то можна заўважыць, што перад мястэчкам рэчка Бераставічанка не паварочвае самастойна ўлева і працягвае свой далейшы шлях праз мястэчка, а далучаецца да Вішнеўкі, упадае ў яе, як у больш паўнаводную рачулку. Гэта месца некалі называлі ”Цёплы ключ”. Дзіўная выходзіць рэч, чаму тады з гэтага месца Вішнеўка прымае другую назву – назву свайго прытока Бераставічанкі??? Да прыкладу, калі рэчка Бераставічанка далей пры Галынцы ўпадае ў Свіслач, то мы ж не даём ад гэтага Свіслачы новую назву — Бераставічанка. Дарэчы, р.Бераставічанка, на якой знаходзяцца Бераставічаны, у многіх дакументах завецца проста ручаём. У архіве сустракалісь мне дакменты, дзе адзначалась, што праз мястэчка працякае менавіта Вішнеўка. Адзін з такіх дакументаў склаў 18 жніўня 1857 г. не які-небудзь прыезджы царскі прыстаў ці чыноўнік з губернскага праўлення, а мясцовы пробашч Геркулан Ган, адміністратар бераставіцкага касцёла. На той час ён узначальваў парафію ўжо 8 гадоў (з 1849) і , думаю, добра быў знаймы са сваім прыходам і мясцовай геаграфіяй і ведаў, як мясцовыя жыхары называюць тутэйшую рэчку. У дакуменце плябан апісвае прыход – пералічвае яе населаны пункты з рэчкамі, ручаямі і сажалкамі, указвае колькасць парафіян па вёсках, і ўладальнікаў гэтых вёсак. Які быў сэнс даваць новую назву таму, што ўжо ёсць? Мяркую, што назва ракі ”Вішнеўка” была ва ўжытку мясцовага насельніцтва (прыхаджан) ў тыя часы. Тым больш, што каталіцкае духавенства ставілась надзвычай кансэрватыўна да ўсіх змен, што праводзілі царскія ўлады. Напрыклад, нават тады, калі ў афіцыйных дакментах мястэчка ўжо звалась Большая Берестовіца, душпастырства не гледзячы ні на што па-ранейшаму працягвала яго называць Бржостовіца Велька. Дзіўна, чаму тады складальнік дакменту не назваў усю рэчку, што выцякае з Бераставічан Вішнеўкай, а узгадвае яе менавіта як Бераставічанка?
Пазней назва Вішнеўка сапраўды вышла з ўжытку.
Сергей.
Убедительно 🙂
Самое грустное это то, что лет через 100-200 какой-нибудь следующий любитель старины может найти данную статью и потом доказывать, что речка в Берестовице была Вишневка. Ведь есть же исторические факты: статья в «Берестовицкой газете»!
На самом деле речка была, есть и будет Берестовичанкой. Само название нашего поселка говорит об этом. Надо понимать, что это за время — 1 половина 19 века. Литва только-только вошла в состав Российской империи после разборов 1 Речи Посполитой. У чиновника, сидящего где-нибудь в Минске, под рукой не было толковой карты, чтобы свериться (пример: http://savepic.ru/12999429.jpg ). Да и большое это дело — название реки? Главное, чтобы местечко Берестовица была на месте. Кстати, когда вскорости в 1856 году появились точные топографические карты Гродненской губернии, речка обозначена как «Бжестовичанка» ( http://savepic.ru/12990213.jpg ). Ну и далее 1923 г. «Берестовичанка» ( http://savepic.ru/13033220.jpg ). Так кому больше верить: чиновнику или инженеру-топографу? Хотя на ранних топографических картах еще имелись ошибки в виде неправильных названий деревень.
И если хорошо просмотреть эти карты, можно написать не одну статью: может в деревне Юдичи (Иодичи) жили евреи? А что творилось в деревнях Бандюки (Богдюки) или Жоповичи (Реповичи), можно только догадываться:)
На этой странице указаны два заархивированных файла, в которых перечислены все метрические книги церквей и костёлов, которые хранятся в Гродненском историческом архиве:
http://archives.gov.by/index.php?id=360168
Генеалогіяй, звязанай з бераставіцкімі землямі, пакуль не займаўся. Ведаю, што ёсць дакументы па касцёлах (інвентары з пералікам жыхароў) і метрычныя кнігі пачынаючы з 18 стагоддзя. Некалькі з іх прагледзеў.
Сяргей, не падкажаце якiя дакументы па генеалагii захавалiся ў Гродзенскiм архiве па Бераставiцы (праваслаўныя прыходы). Дзякуй.
Паглядзеў слова ВІША ў старапольскім слоўніку. Там WISZA азначае ў першую чаргу чарот. Можа быць выган, трава, падмоклы луг, альбо выган, парослы бадылём
Дзякую, цікавая инфармацыя
Беларускія назвы тыпу «Вішнева», «Вішняўка» часцей паходзяць ад слова «віш» або «вішай», што азначае забалочанае, неўрадлівае, непрыдатнае для сельскай гаспадаркі месца. У выпадку Бераставіцкай Вішнеўкі на такім месцы маглі высадзіць лес. Лес звычайна і расце на самых неўрадлівых месцах.
Так, ў афіцыйных дакументах 1-й паловы-сярэдзіны 19 ст. рака, што працякае праз мястэчка Вялікая Бераставіца, значыцца як Вішнеўка. Бліжэй да Бераставіцы да яе амаль пад прамым вуглом далучаюцца іншыя ручаі (рэчкі) гэта добра відаць даваеннай на карце. У тым ліку і Бераставічанка, што цячэ з Бераставічанаў. Лагічна у гэтым месцы самастойны шлях Бераставічанкі заканчваецца. Аднак пазнейшыя гістарычныя крыніцы, у тым ліку і архіўныя канца 19 і 20 ст., як ні дзіўна,называюць раку, што цячэ праз Бераставіцу, ужо Бераставічанкай. А ўвогуле ў гісторыі ёсць практыка, што раке, асабліва калі яна малая (кароткая), часта давалі назву сугучную населенаму пункту, праз які яна працякае. Я увогуле не супраць прыгожай назвы нашай Бераставічанкі. Проста канстатацыя гістарычнага факту.
В географии есть правило , истоком реки при наличии нескольких, считается самый длинный ручей. Удивительно слышать, что наша Берестовичанка на самом деле писалась Вишневкой во времена довоенные.
Думаю чтоб выяснить как правильно должна называться речка достаточно просто измерить на карте какой ручей длиннее.
Конечно урочище Вишнево получило свое название от дикой черешни которая и сейчас в этом лесу часто встречается. Деревенские люди не особо различали черешню и вишню. Название урочища в зависимости от характерного дерева растущего там типично для наших мест. Это не только Берестовица но и Вербаво и Ракитнево. И сейчас в Ракитнево растет много ракиты-красной ивы.