Хутка зноў 9 мая. Для Соф’і Антонаўны Зубцовай гэты дзень – двайное свята: Перамогі над Германіяй і вяртання яе, вязня нацызму, дамоў. Помніць, як раным-рана прыехала на чыгуначную станцыю, і бягом прыбегла дахаты, ціхенька пастукала ў шыбіну акна. Потым сястра Галя не раз казала Соні: я запомніла, што ты вярнулася якраз дзявятага мая, на Дзень Перамогі.
– Нас вызвалілі ў красавіку, хіба што ў першай яго палове, – успамінае Соф’я Антонаўна. – Было яшчэ даволі холадна, на адкрытыя платформы, на якіх ехалі па чыгунцы, нацярушваў сняжок. Дзе крыху і так ехалі, але найбольш пехатою дамоў дабіраліся. Парабкавала ж я ў Кёнігсбергу – але гэта, праўда, было ўжо потым, калі нашаму баўэру — гестапаўцу загадалі адвезці нас туды на ліцейны завод. А так кароў у яго маёнтку даіла.
…З малога не шанцавала мне ў жыцці. Жылі мы на хутары каля Клепачоў, непадалёк ад чыгункі. У бацькоў нас, дзяцей, было чацвёра: дзве мае сястры, я і наш малодшы брацік. Яму ўсяго дзевяць гадкоў было, як памерла наша мама. Мне тады чатырнаццаць мінула. Наплакаліся-нагараваліся так, што не пажадаеш нікому. А тут яшчэ і вайна.
Помню, як нямецкія самалёты бамбілі станцыю і чыгунку. Непадалёку ад нас разбамбілі эшалон з сем’ямі ваенных. Гэта было так жудасна, і мы так шкадавалі дзетак, якія засталіся без матуль. Многія знаходзілі малых у жыце, у лесе і бралі ў свае сем’і. Наша цётка Соф’я Кавальчук таксама ўзяла дзяўчынку, а Ізідар Карчэўскі – хлопчыка.
Я трапіла ў нямецкае парабкоўства ў самы ж першы набор: як толькі немцы пачалі браць моладзь у Германію, дык мне і прыйшла павестка з’явіцца ў Свіслач у камендатуру. Не ведаю, чаму гэта мяне ўзялі – дзіця ж яшчэ горкае была. Некалькі дзён трымалі нас за агароджай у Ваўкавыску. А як назвозілі моладзі на цэлы эшалон, то пагрузілі ў цялятнікі. Думала, з голаду ў той дарозе і здохну, бо ніхто ж не карміў, а з сабой што я магла ўзяць?
Прыехалі на станцыю – мо, я і няправільна вымаўляю цяпер яе назву, але ўсё жыццё помню, што называлася, здаецца, так: Ліхтанфэльд. Гэта паблізу ад горада Элка. Там і выбрала мяне немка ў свой маёнтак. Помню, як ехала ў брычцы і ўпотайкі, каб барані Божа не бачыла тая пані, горка плакала. Так страшна, так цяжка было на душы, што і не расказаць. Гестапавец меў многа зямлі і многа парабкаў – палонных палякаў, французаў, бельгійцаў, італьянцаў і хлопцаў з іншых краін прывозілі з лагера, з баракаў. Я жыла ў прыбудоўцы пры кароўніку. Даіла короў, каромыслам насіла малако.
Які быў з мяне работнік у шаснаццаць гадоў? Ды яшчэ на супе з бручкі, у якім плавалі нітачкі мяса з каніны. Праз год на ліцейны завод у Кёнігсберг завезлі.
Там было яшчэ горш. Як? А так, што падаеш вечарам у бараку на свае нары і думаеш, каб заўтра ўжо ніяк не прачнуцца. Дзень пры дні, без усякіх выхадных падвозілі тачкамі металалом, які вязні-мужчыны кідалі ў высачэнныя печы. Што завод выпускаў, нам не казалі, толькі дыміў ён дзень і ноч, і той гары папанюхаліі ўдосталь. Сяброўкі ў мяне былі – Каця з-пад Ленінграда і яшчэ адна дзяўчына, з Літвы, то мы, помню, усё ратаваліся ад мазалёў на руках, анучкі адна адной накручвалі і мазалі далоні, чым маглі.
Калі наступалі нашы, той завод разбамбілі, а нам ваенныя сказалі дабірацца дамоў.
Крыўдна, што такія маладыя гадочкі, як гаворыцца, самы цвет жыцця, прайшлі ў такой цяжкай няволі. А колькі ж людзей, дзяцей назаўсёды забрала тая праклятая вайна і на фронце, і ў лагерах! Страшна і падумаць. Мой муж, Аляксандр Мікалаевіч, таксама быў франтавіком, але, дзякаваць Богу, жывым застаўся. Дваіх дзяцей з ім выгадавалі. На вялікі жаль, жыву цяпер адна: Мікалаевіча майго дзесяць гадоў як няма. Пяцярых праўнукаў ужо маю і малю Бога аб адным: каб ні дзеці, ні ўнукі і праўнукі не зведалі таго, што давялося зведаць нам з мужам.
Маналог жыхаркі вёскі Кудрычы Соф’і Антонаўны Зубцовай запісала Марыя Драпеза. Фота аўтара
