Замовы (у народзе іх яшчэ называюць загаворамі, нагаворамі, шэптамі)—гэта славесныя формулы, якім у далёкія часы надавалася магічнае значэнне. Замовы—від народнай творчасці, які ў сучасны момант у жывым бытаванні амаль не сустракаецца. У мінулым замовы былі шырока распаўсюджаны ў быце і мелі чыста ўтылітарнае значэнне: з дапамогай слова, магічнага дзеяння ператварыць жаданае ў рэальнасць, падобным выклікаць падобнае.
Нягледзячы на пашыранасць сярод сялянства, замовы больш за ўсё знаходзіліся на ўзбраенні вузкай групы людзей—так званых шаптуноў, знахараў, ведзьмароў, якія з мэтай замацавання ў насельніцтва веры ў магічную сілу слова нярэдка выкарыстоўвалі рацыянальныя сродкі нарорднай медыцыны, чым забяспечвалі больш устойлівае месца гэтаму віду творчасці ў народзе. Замовы каштоўныя тым, што ў іх знайшлі адлюстраванне многія бакі гаспадарчага, грамадскага і духоўнага жыцця чалавека. Яны з’яўляюцца помнікамі мастацкага слова народа. Па эстэтычна-эмацыянальных вартасцях, паэтычным майстэрстве, вобразнасці мовы, замовы стаяць побач з іншымі фальклорнымі жанрамі і складаюць цікавую адметную частку спадчыны народа.
У раённым метадычным цэнтры народнай творчасці назапашана нямала фальклорнага матэрыялу, сабранага на тэрыторыі Бераставіччыны. У ім адлюстроўваецца жыццё, побыт мясцовага насельніцтва ў даўнія гады. Гэта—частка нашай гісторыі і культуры.
Некалькі гадоў таму цікавасць да мясцовага фальклору і замоў у прыватнасці праявілі ў Рызе. Таварыства беларусаў, якія пражываюць у Латвіі, звярнулася з просьбай падзяліцца сабранымі ўзорамі вуснай народнай творчасці дзеля захавання роднай культурнай спадчыны. Гэтую просьбу латвійскіх беларусаў у РМЦ задаволілі. У Рыгу быў дасланы збор мясцовых народных песняў, нотны матэрыял, апісанні абрадаў, замовы і інш.
А вам, паважаныя чытачы, цікава, якія замовы бытавалі ў нашых продкаў? Вось некалькі ўзораў вуснай фальклорнай спадчыны.
Замова для пчол
Стой, рой малады! Не іграй, да сырой зямлі прыпадай. Вось вам, пчолкі, святліца новая, цясовая, адмысловая. Жыць вам тут і жыць сто лет і зім, і дзвесце дзяцей павадзіць. І ты, матка-ліпа Вапляна, ліпа-красная дзявіца, і ты, труцень Іван, параней уставайце, сваіх дзетак пабуджайце і пасылайце іх у цёмныя лясы, у шчырыя бары. Мінайце шум баравы, мінайце роў прудавы, мядзведжую лапу, воўчы рот. Саграбайцеся, змятайцеся. Да чужых пчол не лятайце і чужых да сябе не пускайце, як маці- зямлі, свайго месца пільнуйцеся.
Замова ад крыксы
Першым разам, добрым часам. Госпаду Богу памалюся, Матцы Прачыстай пакланюся. Матка Божая, святая, стань жа мне на помач, рабу Божаму, младзенцу, крыксы гаварыці. Зоры-зарніцы, красныя дзявіцы, вазьміце вы крыксы-начніцы – і бацькавы, і маткіны, і дзявоцкія, і парабацкія, і жаласныя, і карысныя, і ўцешныя, і пасмешныя, і светавыя, і заравыя. І вам зорачкі, на стаянне, а рабу Божаму, мла-дзенцу, на здароўе: вам, зорачкі, пасвяціці, а рабу Божаму, младзенцу, паспаці.
Замова ад шалу
Устану я рана-раненька, умыюся бела-бялюсенька, узыду на крутую гару, зірну пад ясну зару—там стаіць дзедзька-лябедзька, стары барадаты. Дзедзька-лябедзька, унімай свайго сабаку-кусаку, круцяку і вярцяку: укусіў ён раба Божага, вынімай шал з касцей, з машчэй, з чорных печаней, з сініх жыл, з гаручай крыві і буйнай галавы, каб у раба Божага косці не ламіла, гаручае крыві не марыла, ясных вачэй не круціла.
Замова ад зубнога болю
Ой вы, зубы, зубы! Чаму ж вы не белы, ды руды? Хіба вы што кепска жавалі, што хваробы дасталі. Перастаньце ж вы хварэці, будзеце як велькі пан у карэце. А калі не перастанеце балеці, то мы будзем вас жалезам цягнуці. Ідзі ж ты , хвароба, у шырокае поле, у сухія лясы, ды ў мокрае балота. А хваробы нам жаднай не трэба, бо яна прыйшла ад чорта, але не з неба.
Марыя Юшкевіч,
метадыст па фальклоры і этнаграфіі РМЦ НТ
