Доктар Антон Доха. Прайшоў, чынячы дабро

Насупраць вёскі Жукевічы Эйсмантаўскага сельсавета пасярод поля знаходзіцца каплічка. Гэта капліца доктара Дохі. Яшчэ і цяпер, калі загаварыць пра Доху, у старэйшых людзей змякчаецца выраз твару і святлеюць вочы. Хто ж ён такі доктар Доха, і які след пакінуў на нашай зямлі?
Усяго ў Жукевічах жыло тры пакаленні Дохаў. Дзед доктара купіў тут зямлю. У свой час бацька яе прадаў, каб вывучыць дзяцей. Потым пасвіў агульных авечак. Вядома, што адзін з братоў доктара Дохі працаваў юрыстам у Варшаве, другі быў інжынерам, вядомым перад вайной спартсменам-матацыклістам. Абодва заўчасна памерлі.
Антон Доха нарадзіўся 13 чэрвеня 1894 года. Скончыў медыцынскі факультэт Віленскага ўніверсітэта. Ажаніўся з Янінай Барташэвіч, якая была доктарам-педыятрам. У сярэдзіне 1920-х гадоў прыехаў працаваць на бацькаўшчыну.

На краю Жукевіч захаваліся рэшткі сядзібы Дохаў . Стары сад, вязавая алея. Хата, зробленая з саману (будаўнічы матэрыял з гліны з дабаўленнем саломы). У адной палове была кватэра доктара і прыёмны пакой, у другой — бальніца-стацыянар. Раней ля яе быў яшчэ адзін будынак – там знаходзіўся клуб і бібліятэка. Каля дарогі захаваліся падмуркі касцёла-капліцы. Дахі на будынках былі зроблены з саломы пад шчотку. З матэрыяльных слядоў жыцця доктара Дохі да нашых дзён дай­шло яшчэ кола ад рэнтгенаўскага апарата (знаходзіцца яно ў музеі Бераставіцкай паліклінікі) і рэцэпт, выпісаны яго рукой, які захоўваецца ў Луцкаўлянскім музеі.

Як лекар, Антон Доха карыстаўся самымі перадавымі на той час метадамі. У яго быў першы ў нашым краі рэнтгенаўскі апарат. Разам з жонкай яны арганізавалі сістэматычныя назіранні за дзецьмі школьнага ўзросту.
Пасля смерці брата доктар Доха моцна ўвераваў у Бога. У Жукевічах ходзіць легенда, што калі паміраў брат Антона, то ў пакой наляцелі чорныя птушкі невядомага навуцы віду і хаваліся пад ложак, у шафу, печ, а калі туды заглядвалі людзі, іх там не знаходзілі. Пасля смерці брата Антон пабудаваў невялікі касцёл, утрымліваў за свой кошт ксяндза. З гэтага часу Доха вельмі строга прытрымліваўся хрысціянскай этыкі і клятвы Гіпакрата.

Грошай доктар ніколі не збіраў. Сам жыў у глінабітнай хаце, крытай саломай. З бедных не толькі не браў грошай за лячэнне, але і яшчэ даваў на дарогу. Жыў для людзей. Адкрыў прытулак для старых і адзінокіх. Арганізаваў таварыства хрысціянскай моладзі. За свой кошт запрашаў у вёску інструктараў па сельскай гаспадарцы. Чытаў розныя асветніцкія лекцыі. Здольным дзецям дапамагаў атрымаць добрую адукацыю. Акрамя таго, арганізоўваў экскурсіі, стварыў клуб і публічную бібліятэку. Пры яго ўдзеле ставіліся розныя тэатральныя пастаноўкі – “камедыйкі”, у якіх і сам Доха іграў. “Што б мы, моладзь, ведалі без яго” – сказаў мне адзін жыхар Жукевіч.

Доктар Доха быў чалавекам разнастайных захапленняў. Такі трохі рассеяны, але ўнутрана засяроджаны інтэлігент. Расказвалі, што спяшаючыся на пасяджэнне згуртавання ці на лекцыю, мог забыць пра пацыента, пакінуць яго раздзетым у прыёмным пакоі. Любімае прыслоўе ў яго было: “А нех то д’яблі вэзмоў”.

Аднойчы ноччу прыехаў да яго вельмі бедны чалавек – жонка была пры смерці. Ехаць трэба хутка, а конь слабы. Паслаў Доха па Антона Мікульскага, які выручаў яго ў такіх выпадках. Даехалі ўмомант. Пакуль доктар аперыраваў, Мікульскі ў сене спаў. Прачнуўся ён ад стуку: Доха раз­дзеты і аб дрэва трасе адзенне: “А нех то д’яблі вэзмоў, блохі заелі!” “Ну хто з дактароў вытрымаў бы ў гэтай хаце?” – гаварыў Антон Мікульскі. Калі доктар даведваўся, што хто ў вёсцы пасварыўся і да суда дайшло, ішоў да іх і ўладжваў спрэчкі так, што потым ворагі лепшымі сябрамі станавіліся.
У верасні 1939 года доктара мабілізавалі на фронт у складзе 202 палявога шпіталя. У 1939 – 1941 гадах ён працуе ў шпіталі ў Малой Бераставіцы, у 1941 – 1944 гадах — зноў ва ўласным шпіталі ў Жукевічах. Аказваў медычную дапамогу доктар як немцам, так і савецкім і польскім партызанам. З 1942 года дапамагаў мясцовым яўрэям. Спачатку знайшоў

прытулак для Алены Бібліёвіч (Шэвах) і яе сяброўкі Фані Гальперн (Любіч). Жанчын схавала сям’я Стэфаніі Стралкоўскай. Увесь час Доха штомесяц даваў Стэфаніі грошы на іх ўтрыманне. У 1943 – 1944 гадах пад апекай Антона і Яніны Дохаў знаходзіцца сям’я гродзенскага доктара Хайма Блюмштэйна – сам доктар, яго жонка Эстэр і сыны Алекс і Натан.
У сваіх запісках доктар Доха пісаў: “Я меў калегу, доктара Блюмштэйна з Гродна. Ён прасіў мяне аб выратаванні яго сям’і. Лёгка сказаць, а як цяжка выканаць. У выпадку няўдачы – верная смерць. Але ж ён быў мне калега. Мы нанялі нямецкі грузавік, які абслугоўваў мясцовы вадзіцель. Сям’ю Блюмштэйна паклалі на падлогу. Зверху накінулі рознае шмаццё, устанавілі разнастайнае абсталяванне і паехалі. Пасля першага паста нямецкай жандармерыі вадзіцель не вытрымаў псіхічна і прагнаў усіх з машыны. Дадому дабраліся пешшу”.
Спачатку Блюмштэйны хаваліся ў Дохаў, а калі стала небяспечна, то Блюмштэйнаў прыняла жыхарка Станявіч Анэлія Станеўская. У яе быў паралізаваны муж, і Доха мог, не выклікаючы падазрэнняў, часта бываць у Станеўскіх, дапамагаючы прадуктамі. Пазней да Блюмштэйнаў далучылася сям’я Бройдэ – Франя і Гілель. У сваім сведчанні для ізраільскага інстытуту Яд Вашэм

Хайм Блюмштэйн пісаў: “Доктар Доха апекаваўся цэлай групай паўтара года. Нягледзячы на небяспеку, адведваў нас, усцешваў, прыносіў лекі і даглядаў нас”. А вось сведчанне Алекса Блюмштэйна: “Станеўскія, ра­зам з сямнаццацігадовай кузінкай Аленай (пасля вайны — Занеўскай), давалі нам прытулак паўтара года да вызвалення ў ліпені 1944 года”.
Немцы падазравалі Доху і часта цягалі ў камендатуру, але не кранулі. Ад перажыванняў захварэла і рана памерла яго дачка.

Пасля вайны доктара пачалі цягаць у НКВД. Але кампрамат не знайшлі. Народ гарой стаяў за гэтага святога чалавека. У той жа час жыць пад пастаянным страхам было немагчыма, і ў 1945 годзе Антон Доха з сям’ёю выехаў у Польшчу. Пасяліўся недалёка, у Саколцы. Антон і Яніна Дохі многа зрабілі для арганізацыі службы аховы здароўя і ў Саколкскім павеце. Удзельнічалі ў арганізацыі шпіталя ў Крынках, дома састарэлых у Ружаныстоку, раддома ў Саколцы. У 1949 – 1952 гадах доктар Доха ўзначальваў павятовы шпіталь у Саколцы. Потым да 1960 года працаваў ардынатарам і рэнтгенолагам. Пасля 1960 года працаваў

прыватна. У сваім уласным доме арганізаваў харчаванне дзяцей з бедных сямей — па 10 дзяцей у дзень. На апошнія свае сродкі фундаваў мясцоваму касцёлу арган.
Памёр Доха ў 1979 годзе. На яго сціплай магіле ў Саколцы надпіс: ”Прайшоў, чынячы дабро”.

У Саколцы людзі майго і старэйшага пакалення памятаюць Дохаў. У 1996 годзе адна з новых вуліц была названа імем Яніны і Антона Дохаў.
У заключэнне хачу падзякаваць усім, хто ў свой час дапамагаў збіраць інфармацыю пра сям’ю Дохаў. У Беларусі гэта Браніслава Іядкоўская, Юзаф Іядкоўскі, Антон Мікульскі, Міхаіл Хомка, Тэрэза Спогар, Антон Пачобут, у Польшчы — сям’я Матчакаў, Кшыштаф Прамінскі і Крысціна Касюкевіч.
Леанід Калеснік,
настаўнік гісторыі Вялікаэйсмантаўскай СШ