“Калі збіраецеся ў Жабры?” – тэлефонны званок чытача нашай газеты Міхаіла Маскальчука з Вялікай Бераставіцы застаў мяне трохі знянацку, бо, праўду кажучы, у мяне былі планы на вандроўку ў зусім іншае месца. Але калі чытачы самі прапаноўваюць матэрыял, то шкада адкідваць такую магчымасць. Тым больш, што Міхаіл Васільевіч заінтрыгаваў мяне сваёй парадай абавязкова наведаць у гэтай вёсцы дом №2, дзе жыве былы палярнік і дзе сёння яшчэ захоўваецца стол, за якім некалі сядзеў вядомы падпольшчык Сяргей Прытыцкі. Таму без доўгіх раздумаў мяняю планы і еду ў Жабры.
Вёска Жабры невялікая: тут 12 хатаў, а жылых і таго меней – толькі тры. Ды і мясцовых жыхароў можна пералічыць на пальцах адной рукі – іх усяго чатыры. Але, як кажуць, кожны чалавек – гэта цэлы свет, і нават пасля размовы з адным можа не хапіць газетнай паласы, каб расказаць пра ўсе перыпетыі яго лёсу.
Ардэнаносец
Першым я наведала дом Віктара Сцяпановіча Кіслейкі, з якім мне ўжо даводзілася сутыкацца ў сваёй журналісцкай дзейнасці.
Сам ён родам з Сінькоў, у Жабры пераехаў у 1961 годзе, калі яны з жонкай, Яўгеніяй Юльянаўнай, купілі тут хату.
— Цяжка было ў адной хаце жыць двум братам з сем’ямі, а далёкая сваячка з Жаброў прадала нам гэту хату трошкі дзешавей. Вось так мы тут і апынуліся, — расказвае Віктар Сцяпанавіч. – І ніколі не пашкадавалі, бо жылося тут спакойна, людзі па суседству былі добрыя, заўсёды дапамагалі адзін аднаму.
43 гады яны пражылі разам, а ўжо 10 гадоў, як жонкі не стала і Віктар Сцяпанавіч застаўся адзін. Узрост у яго даволі паважаны – 83 гады, тым не менш, Віктар Сцяпанавіч асабліва не прыслухоўваецца да сваіх хвароб, а вядзе яшчэ нават невялікую гаспадарку, якая налічвае дзве козачкі з казлянятамі.
— Былі яшчэ в’етнамскія свінкі, парачка, — гаворыць з усмешкай мой субяседнік, — ды вось нядаўна зарэзаў, неблагія выраслі, па 60 кілаграмаў чыстага мяса. Думаю, што трэба было б яшчэ парасят купіць. А што, догляд за імі нескладаны, многа ежы не патрабуюць, трохі бульбы і мукі, да таго ж, летам яны траву ядуць, зімой — сена.
Віктар Сцяпанавіч усё жыццё працаваў механізатарам у калгасе, яго працоўны стаж складае 44 гады. Працаваў практычна дзень у дзень, амаль без выхадных, але, як кажа, пакуль малады быў, сіл хапала. Неаднаразова ён знаходзіўся на Дошцы гонару ў раёне, мае тры ўрадавыя ўзнагароды: медаль “За працоўную доблесць”, ордэн “Знак пашаны” і ордэн Леніна. Віктар 
Сцяпанавіч дастае свае ўзнагароды, паказвае іх мне і трохі з крыўдай у голасе заўважае, што нават іх не хапіла, каб атрымаць званне заслужанага калгасніка.
У 1997 годзе Віктара Сцяпанавіча напаткала анкалагічная хвароба, атрымаў групу інваліднасці, пасля аперацыі дактары давалі прагноз максімум да 5 гадоў жыцця.
— Але я ведаў, што не памру, — гаворыць Віктар Кіслейка, — я і прафесару так сказаў, што яшчэ доўга пражыву, не менш за 80 гадоў.
— Адкуль была такая ўпэўненасць?
— Калі я быў яшчэ маладым хлопцам, да нас у Сінькі зайшоў нейкі мужчына, які гадаў і прадказваў будучыню. Вось ён мне многа чаго тады прадказаў, і ўсё з цягам часу збывалася. Ён і пра хваробу маю гаварыў, і сказаў, што я сам сябе вылечу і да глыбокай старасці дажыву. Таму я і стаў розныя народныя сродкі выкарыстоўваць і перамог хваробу, ужо 20 гадоў пасля аперацыі жыву.
А вось дачку Тамару Віктару Сцяпанавічу не ўдалося зберагчы, у 43 гады яна таксама захварэла на анкалогію і памерла, пакінуўшы дваіх дзяцей поўнымі сіротамі, бо бацьку яны страцілі яшчэ раней.
Яшчэ адна дачка, Марына, жыве ў Гродне, у яе таксама двое дзяцей. У Віктара Сцяпанавіча чацвёра ўнукаў і ўжо трое праўнукаў, але бываюць яны ў Жабрах не вельмі часта. Больш дапамагае Віктару Сцяпанавічу сацыяльны работнік, які наведвае яго два разы на тыдзень, выконвае неабходную працу.
— Ды і з суседзямі стараемся падтрымліваць добрыя адносіны, — гаворыць Віктар Сцяпанавіч. – Добра сябруем 
з Жорам Едзейкам і Ліліяй Антановіч. Я козачкі трымаю, малака ім занясу, а яны мяне яйкамі пачастуюць, бо ў іх куры ёсць.
— Што будзе з Жабрамі далей, як Вы думаеце? – пацікавілася я на развітанне ў Віктара Сцяпанавіча?
— Ат, нічога тут не будзе, — махнуў ён толькі рукой. – Паўміраем мы, прыедзе бульдозер і ўсё зраўняе з зямлёю…
“Жыву, і канца-краю няма…”
Самай старэйшай жыхарцы Жаброў Ніне Міхайлаўне Лешчык ужо 87 гадоў. Яна мясцовая, тут нарадзілася і ўсё жыццё пражыла ў роднай вёсцы.
— Жыву ўжо і канца-краю няма, — з сумам у голасе гаворыць бабуля, — мабыць, Бог зусім забыўся пра мяне. Добра жыць маладым, здаровым, а калі не можаш нічога рабіць, а рабіць трэба, то а ну яго, з такім жыццём!
Бацькі Ніны Міхайлаўны, як і многія мясцовыя жыхары, у час Першай сусветнай вайны выехалі ў Расію, а калі вярнуліся ў родныя мясціны, пачыналі практычна з нуля: пабудавалі сабе невялікую хату з гліны, у ёй і жылі. Толькі праз некаторы час паставілі новы дом — гэты, дзе цяпер жыве жанчына.
Ніна Міхайлаўна ўспамінае, што перад вайной вёска Жабры была даволі вялікай, тут было тады 22 хаты, а людзей — дык пэўна пад сотню.
— Толькі ў нашай хаце было сем чалавек: бацька, маці, і нас дзяцей двое, яшчэ дзве сястры бацькавых і бабуля, — пералічвае мая субяседніца.
Маці Ніны Міхайлаўны памерла ў час вайны, пакінуўшы 11-гадовую дачку і яшчэ меншага сына. Гэтая цяжкая страта аказала ўплыў на ўсё яе далейшае жыццё.
— Пра сваю жызню не хачу нават, дзетка, гаварыць. Добрага нічога не бачыла, — уздыхае Ніна Міхайлаўна. – Да вайны душыліся на сваёй гаспадарцы, а потым, калі сталі арганізоўвацца калгасы, многія маладыя людзі паехалі ў горад. З нашых Жаброў таксама многія выехалі ў Гродна, і я паехала б, каб мела ад каго, каб маці была. А так, дзе я ж паеду? Бацька стары ўжо, і цётка, якая нас гадавала, таксама ўжо старая была, прасіла, каб я яе да смерці дагледзела. А што ж тут гаварыць, я і сама ведаю: раз ты нас глядзела малых, то і я цябе не пакіну. Брат быў малодшы, хацелася яму лепшай долі, таму пасля арміі адправілі яго ў Гродна, думалі, хай хоць яму лягчэй будзе, але мала пажыў ён, рана памёр… Ну а я так усё жыццё тут і гарую адна, даглядзела старых да смерці, а сваё ўласнае жыццё так і не ўладкавала, засталася адна.
Усё жыццё Ніна Міхайлаўна адпрацавала ў калгасе паляводам, нават калі пайшла на пенсію, то яшчэ трохі ў калгас хадзіла, буракі палола, пакуль яшчэ сілы былі.
— Я і цяпер, пакуль магу сама, то не хачу на дзяржаву перакладаць клопат аб сабе. Мне дакторка адна казала: “Хадзіце да нас, мы вас на зіму ў бальніцу паложым”. А я ў той бальніцы век не ляжала, і цяпер не хачу, як будзе, так будзе, — махае рукой Ніна Міхайлаўна. – Хацелі мне сацыяльнага работніка даць, а я ў іх прашу: запішыце ім майго суседа Жору Едзейку, ён мне ўсё і так дапамагае. А яны кажуць, што яго нельга, бо ён пенсіянер ужо. Ну а што, калі пенсіянер? Ён мне і дроў напілуе, і парубае, каб не ён, дык не ведаю, як і жыла б…
На зіму Ніну Міхайлаўну забірае дачка дваюраднага брата, якая жыве ў Бераставіцы, яна таксама ўжо на пенсіі, але жыве ў кватэры, там хоць печку паліць не трэба. Так удваіх яны і зімуюць. А як толькі прыгрэе веснавое сонейка, Ніна Міхайлаўна спяшаецца ў родную хату.
— Прывыкла я тут. Хоць і баюся часамі адна: штосьці дзесьці стукне, дык адразу здрыгануся. Але родныя сцены – гэта ўсё-такі родныя сцены. Калі казаць па праўдзе, то няма ўжо нашай вёскі. Колькі ж нас тут засталося? І дачнікаў нягуста. Хто ж у гэтую лужу пойдзе? Вось у Леснявічах хаты нарасхват, а ў нас — нікому не патрэбныя. Толькі тыя людзі, што купілі доктара Катаева хату, дык узяліся за яе. Мой падвал на бульбу побач каля яго хаты знаходзіцца, бо тут вада, няма як захоўваць. Памятаю, як сёння: іду я туды, а доктар там нешта граблямі выстуквае і падспеўвае, гэта ён загон пад часнок рабіў. А назаўтра сказалі: няма ўжо, разбіўся на машыне. Паверыць не магла… Падаюць цяпер маладыя, як мухі, а мы старыя, жывём далей…
Не звабіла
Антарктыда і Канары
Ну вось нарэшце і дом №2, у які мне настойліва раілі зайсці. На падворку сустракае даволі яшчэ малажавы мужчына, па выгляду якога зусім не скажаш, што яму ўжо больш за 75 гадоў.
— Скажыце, калі ласка, як правільна пішацца Ваша прозвішча, — прывітаўшыся адразу дастаю блакнот і ручку. – Бо чула ўжо некалькі варыянтаў.
— Давайце я вам лепш пашпарт пакажу, — усміхаецца Георгій Іосіфавіч. – Называюць мяне тут часцей Едэйко, а ў пашпарце – Едзейка. Гэта так, як і нашу вёску: хто Жабры’, а хто і Жа’бры. А трэба было б — Жэбры, ад прозвішча памешчыка Жэброўскага, якому ў 19 стагоддзі належала наша вёска.
У Жабрах Георгій Іосіфавіч жыве з 1992 года, вярнуўся на радзіму з Прыбалтыкі, калі пачалася перабудова. Там стала цяжка з працай, грамадзянства не было, а сюды паклікалі будаваць фабрыку, абяцалі жыллё. Ды толькі не пабудавалі ні фабрыкі, ні кватэры, застаўся жыць у бацькоўскай хаце, даглядаў маці, працаваў у кацельнай на Айцоўскім спіртзаводзе, потым пайшоў на пенсію.
— Нарадзіўся я ў маі 1941 года ў Гродне, хоць бацькі мае мясцовыя, — расказвае Георгій Іосіфавіч, — проста на той час яны жылі там. У першыя дні вайны, калі бамбілі Гродна, бацька загінуў, і маці вярнулася ў Жабры. Я закончыў пачатковую школу ў Каваліках, а потым вучыўся ў Малой Бераставіцы. Пасля школы паступіў у Рыжскае мараходнае вучылішча, стаў судовым і палярным радыстам.
За час сваёй працы Георгій Іосіфавіч пабываў у розных кутках свету. Працаваў на палярных станцыях на Новай Зямлі, на востраве Дзіксан, на мысе Жадання і востраве Адзіноты.
Сімвалічна, што менавіта на востраве Адзіноты ён развітаўся з адзінотай, там пазнаёміўся і ажаніўся з маладым метэаролагам Кацярынай.
Маладая сям’я пераехала ў Рыгу, адтуль Георгій Іосіфавіч хадзіў у мора судовым радыстам, а потым зноў, як ён кажа, “пацягнула” ў экспедыцыю. Тройчы па году ён быў на палярнай станцыі “Маладзёжная” ў Антарктыдзе.
— Там у самыя моцныя маразы тэрмометр паказваў мінус 89,20 С, дыхаць было проста немагчыма, — успамінае Георгій Іосіфавіч. — Далёка не кожны можа вытрымаць такую нагрузку. Але і цікава было там жыць сярод пінгвінаў.
— Можа, ёсць фотаздымкі?
— Не, няма. Таварыш неяк хацеў сфатаграфавацца з пінгвінам, узяў яго на рукі, а той як даў крылом – дык трох зубоў адразу і не стала, больш жадаючых фатаграфавацца і не было.
Пабываў Георгій Едзейка і ў Аргентыне, на Канарскіх астравах, у Монтэвідэа назіраў, як сонца з усходу ідзе супраць гадзіннікавай стрэлкі.
— Многа чаго цікавага бачыў я ў свеце, але ўсё ж найлепш тут. Тут прасцей. Тут я свой, — зрабіў вывад Георгій Іосіфавіч.
Пасля смерці жонкі ён сышоўся з жанчынай, якая мела дачу ў Жабрах і на лета прыязджала сюды.
— У Ліліі Аркадзьеўны таксама памёр муж, і вось мы ўжо больш за 10 гадоў жывём разам, — гаворыць Георгій Іосіфавіч, — скажам так: зышліся дзве адзіноты, дваім прасцей, толькі вось сёння яна якраз у бальніцу паехала, не атрымаецца пазнаёміць вас з ёю.
— Ну а стол, за якім сядзеў Сяргей Прытыцкі, пакажаце?
— Дык гэта і ёсць той самы стол, за якім мы з Вамі зараз сядзім. Мая маці, Вера Ігнацьеўна, у свае маладыя гады была актыўнай камсамолкай і падпольшчыцай, і, як яна расказвала, Сяргей Прытыцкі неаднаразова бываў у нас дома. Я думаю, што ў гэтым доме з ім звязаны і многія іншыя рэчы.
Георгій Іосіфавіч праводзіць мяне да машыны, на развітанне задаю і яму пытанне: што трэба зрабіць, каб вёска ажыла?
— Думаю, што найперш трэба стварыць на сяле працоўныя месцы, раней у кожнай вёсцы хоць невялічкая ферма, а была, трэба і цяпер нешта падобнае рабіць. Вядома, цяпер у сельскай гаспадарцы столькі насельніцтва, як раней было, не трэба, але зямля чакае маладых рук, іншая справа, што засталіся тут толькі старыя, гэта праблема, на жаль.
Ірына МІКЛАШ,
фота аўтара
